به گزارش مشرق، هفدهم دسامبر ۲۰۱۴ روزی که بین دو دولت کوبا و آمریکا توافق ایجاد شد، یک واقعه ی مهم در تاریخ روابط دو کشور محسوب می‌شود. دو کشور سعی داشتند تا در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی، تجاری و… روابط خود را بهبود ببخشند. اما این توافق سرانجام کوتاهی داشت و با آمدن ترامپ، توافق بین کوبا و آمریکا لغو گردید. توافق آمریکا با یک کشور انقلابی بعد از سالیان بسیار این تصور را برای برخی ایجاد کرده بود که این توافق می‌تواند زمینه ساز تحقق بهبودی رابطه آمریکا با دیگر کشورها شود. اما پشت پرده ی این توافق دلایلی وجود داشت که نشان از منفعت طلبی دولت آمریکاست، به طوری که با آمدن ترامپ سیاست منفعت طلبانه ی آمریکا دیگر پشت پرده نماند و چهره ی واقعی آمریکا نمایان تر شد. با این اتفاق، برای بسیاری از کشورها مثل ایران این امر بیشتر مسجل شد که نباید به سیاست های آمریکا اعتماد کرد و نباید به این کشور امتیاز داد.

تاریخچه روابط آمریکا و کوبا

از دهه ی ۸۰ قرن نوزدهم میلادی که جنگ بین انگلستان و اسپانیا اتفاق افتاد آمریکا اعلام کرد که کوبا (یکی از مستعمرات اسپانیا) را به تصرف در خواهد آورد و این نشان دهنده ی اهمیت بالای کوبا برای آمریکا است. رییس جمهورهای بسیاری در آمریکا بر سر کار آمدند که قصد تصرف و یا خرید کوبا را داشتند. دخالت آمریکا در کوبا به قدری بود که در سال ۱۸۹۹ «ویلیام مک کینلی» بیست و پنجمین رئیس جمهور آمریکا فرمان خلع سلاح عمومی توسط ارتش آزاد کوبا را صادر کرد که این امر در همان سال تحقق پیدا کرد. در سال ۱۹۰۳ سند الحاقی یا متمم پلت مبنی بر حد و مرز روابط دو کشور در مجلس سنای آمریکا تصویب شد. بعد از آن آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری کوبا مستقیماً دخالت می کرد به طوری که در سال ۱۹۳۳ با دخالت آمریکا و انجام کودتا دولت مورد هدف آمریکا بر سر کار آمد. در سال۱۹۵۹ کودتای نظامی کوبا به رهبری «فیدل کاسترو» به پیروزی رسید، در آن زمان بود که کوبا کمی رنگ آرامش به خود گرفت. اما کمی بعد در ۱۹۶۰ «آیزنهاور» رئیس جمهور وقت آمریکا برنامه اقدام مخفیانه علیه دولت «کاسترو» را تصویب کرد و هدفش از این کار نابود کردن انقلاب کوبا بود. (۱) از این سال بود که آمریکا رسماً اقداماتی برای به انزوا درآوردن کوبا آغاز کرد. قطع روابط با کوبا، اقدامات خرابکارانه ضد کوبایی، ترور رهبران، تحریم، مداخلات نظامی مستقیم و… از جمله این اقدامات بود.

با استقرار سامانه موشکی روسیه در کوبا در سال ۱۹۶۲، روابط آمریکا با کوبا به بدترین وضعیت خود رسید. با حملات آمریکا به کوبا که به جنگ «خلیج خوک ها» معروف شد، آمریکا فرمان اعطای پناهندگی به کوبایی ها را صادر کرد تا از این طریق به بی ثباتی در کوبا دامن زند. از سال ۱۹۸۱، جنگ روانی و حملات علیه کوبا شدت گرفت. به طوری که از سال ۱۹۸۹ تا سال ۱۹۹۲ دولت آمریکا تحریم های گسترده تری را علیه کوبا آغاز کرد. در همین حین مهاجرت کوبایی ها به آمریکا در حال افزایش بود. در سال ۲۰۰۸ که برادر فیدل کاسترو «رائول کاسترو» بر سر کار آمد، اقداماتی در جهت برداشتن محدودیت ها برای کوبایی ها آغاز شد. در مقابل هم اوباما تصمیم گرفت تا برخی محدودیت ها برای کوبایی ها را بردارد، از سال ۲۰۱۴ زمزمه های روابط دو کشور آغاز شد. در نتیجه در همان سال در زمان ریاست جمهوری اوباما و با ایجاد تغییرات در سیاست خارجی آمریکا پس از نیم قرن تحریم و محاصره کامل اقتصادی کوبا، روابط دو کشور از سر گرفته شد. (۲) اما این تصمیم واکنش های بسیاری در سطح بین الملل به همراه داشت که نشان دهنده شکست محاصره آمریکا بر کوبا بود. اما این توافق دوامی نداشت و با آمدن ترامپ این توافق به صورت یکجانبه لغو شد.

دلایل اهمیت کوبا برای آمریکا

کوبا به لحاظ ژئوپلیتیکی و نیز موقعیت استراتژیک از اهمیت بالایی برخوردار است. کوبا حلقه ارتباطی کشورهای آمریکای لاتین است که از این جهت از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد. منطقه آمریکای لاتین نیز اهمیت ویژه ای در سیاست خارجی آمریکا دارد، این منطقه با دارا بودن منابع طبیعی فراوان و بازارهای مصرف گسترده و همچنین به دلیل نزدیکی جغرافیایی به آمریکا، در دوران جنگ سرد، منطقه مهم و حساسی برای آمریکا به شمار می رفته است. بنابراین هماهنگی سیاسی برای بهره برداری از این موقعیت استراتژیک در زمان جنگ سرد، شرط اصلی به شمار می رفت.(۳) این کشور به دلیل قرار گرفتن در دریای کارائیب به عنوان منطقه ای توریستی جذابیت خاصی دارد که آمریکا می تواند در این زمینه در این کشور سرمایه گذاری کند. استقرار سامانه موشکی در کوبا توسط شوروی سابق و جهت گیری این کشور به سمت شوروی به لحاظ اندیشه های کمونیستی، سبب شده تا آمریکا در برابر روسیه، رقیب دیرینه خود، سعی کند کوبا را به عنوان حیات خلوت خود نگه دارد. اهمیت دیگری که این کشور برای آمریکا دارد این است که کوبا بازار مناسبی برای کالاهای آمریکایی است و آمریکا می تواند معادلات تجاری و اقتصادی مناسبی با این کشور داشته باشد. اهمیت موقعیت کوبا سبب ایجاد چالشها و ملاحظاتی برای آمریکا شده است.

مهمترین چالش هایی که دولت کوبا برای آمریکا دارد عبارتند از:

حمایت کوبا از جنبش های آزادی بخش آمریکای لاتین و آفریقا؛
تلاش کوبا جهت تبدیل شدن به یک الگوی موفق توسعه اقتصادی مستقل از آمریکا.
از این رو، سیاست خارجی تقابلی آمریکا در قبال کوبا عبارت است از:
حمایت از میانه روها و روشنفکران متمایل به غرب؛
اعمال تبلیغات سیاسی و جنگ روانی؛
اقدامات نظامی؛
اعمال تحریم های همه جانبه؛
مسأله حقوق بشر و اعمال تحریم های جداگانه و… .

دلایل توافق آمریکا با کوبا

کوبا که تا قبل از ۱۹۵۹ دارای سیاست اتحاد و ائتلاف با غرب بود، به مرور به سمت شوروی گام برداشت و استراتژی اتحاد و ائتلاف با غرب را به سمت بلوک شرق تغییر داد، سیاست خارجی اتخاذی از سوی انقلابیون کوبایی و دولت جدید کوبا و سمت گیری های کم و بیش مستقل از ایالات متحده در ابتدا و اتخاذ رویکرد تدریجی اتحاد با بلوک شرق، می توانست برای منافع آمریکا در این منطقه زنگ خطر مهمی باشد. حمایت کوبا از جنبش های انقلابی در آفریقا و آمریکای لاتین، ترس از تبدیل شدن کوبا به یک الگو برای کشورهای منطقه و سرایت این انقلاب به سایر کشورها، آمریکا را بر آن داشت تا به اتخاذ رویکردی جدی در قبال این کشور بپردازد.(۴)

در ادامه به برخی دیگر از عوامل زمینه ساز توافق آمریکا و کوبا اشاره می شود:

– تغییر در ساختار نظام بین الملل؛

– ایجاد تغییرات در حوزه های انرژی، ارتباطات، اینترنت، تلفن و… در امریکای جنوبی با ابتکار کوبا و ونزوئلا و نگرانی آمریکا  از این اتحاد؛

– شروع چندجابه گرایی به جای یکجانبه گرایی از زمان جرج بوش؛

– تغییرات در کوبا از طریق نرم افزاری به جای سخت افزاری؛

– پیروزی دیپلماسی عمومی کوبا در برابر آمریکا؛

– پوچ کردن مواضع جمهوری خواهان با توجه به اکثریت آن ها در کنگره و در نتیجه رابطه با کوبا؛

– مقابله با نفوذ چین در آتلانتیک(به دلیل قرابت ایدئولوژیکی چین با کوبا)؛

– رفع نیازهای داخلی کوبا لازمه ارتباط کوبا با آمریکا؛(۵)

–  علاقه نسل جدید کوبایی های ساکن آمریکا به ارتباط کوبا با آمریکا؛

– حمایت کوبایی ها از دموکرات ها (زمان اوباما که برقراری ارتباط صورت گرفت)؛(۶)

– هم سویی لابی های کوبایی با لابی های صهیونیسم (دلیل هم سویی مواضع در آزادی گروگان های یهودی در کوبا)؛(۷)

– جذب رأی کوبایی‌تبارها به سبد دموکرات‌ها؛

– ترمیم چهره ایالات متحده در افکار عمومی کشورهای با حکومت چپ‌گرا از یک سو و بازیابی جایگاه متناسب با هژمون جهانی ایالات متحده در آمریکای لاتین؛(۸)

– ترس آمریکا از نفوذ روسیه و چین در آمریکای لاتین؛

– بازار کوبا مناسب برای امور تجاری آمریکا.

توافق و بهبود روابط کوبا و آمریکا، پاره‌ای از یک سیاست کلان است که توسط آمریکا اعمال می‌گردد و قرار نیست که آمریکا تا انتها با این استراتژی پیش بیاید. آمریکا تا زمانی این رویکرد را ادامه خواهد داد که کشور هدف وی از درون دچار استحاله گردد و تمرکز روحی و روانی و تمرکز قدرت در آن فروبپاشد و کار به روحیه‌ی درونی ملت‌ها که همانا شمشیر برنده‌ی آن ملت است برسد. به محض اینکه روحیه‌ی یک ملت آسیب ببیند، آن کشور به سوی بی‌تفاوتی کشیده می‌شود.(۹) درواقع دولت اوباما به این نتیجه رسید که کوبا را نمی توان از طریق راه های سخت افزاری مثل جنگ و تحریم و… تضعیف کرد، بلکه بهترین گزینه استفاده از جنگ نرم و تضعیف دولت کوبا از درون است.

از طرف دیگر دولت کوبا نیز خرسند از این توافق بود چرا که توافق با آمریکا می‌توانست از فشارهای تحریمی آمریکا بکاهد. با این حال توافق بین کوبا و آمریکا در آن زمان به عنوان یک پیروزی برای احزاب دیگر در سایر کشورهای آمریکای لاتین به شمار می رفت که این امر نشان دهنده این بود که آمریکایی ها علی رغم ژست ابرقدرتی سیاسی، اقتصادی و امنیتی در جهان شکست پذیر هستند. این رویکرد ابهت سیاستی را که این گونه القا می کرد که آمریکا شکست پذیر نیست از بین برد. آمریکایی ها با قبول این شکست در کشور آمریکای لاتین کشورهای دیگری را خشنود کردند و این مسئله را به عنوان یک الگو و انگیزه جهت مقابله با سیاست های آمریکا در کشور خودشان قبول خواهند کرد. (۱۰)

عوامل قطع روابط کوبا و آمریکا

کوبا نیز مانند بسیاری از کشورها دارای اصول ارزشی خاص خود است و با ارزش های سرمایه داری و لیبرالی دول غربی و علی الخصوص ایالات  متحده آمریکا، مخالف است. کوبا نیز آمریکا را کشوری با اهداف توسعه طلبانه می داند که به دنبال استعمار کشورهای دیگر است. سابقه نشان داده که آمریکا با کشورهایی که دارای مبانی ایدئولوژیک و ارزشی دارند، به طوری که آن کشور برای آمریکا منافعی در برداشته باشد، روابط خصمانه دارد و با اقدامات مختلف سعی در انزوا کشیدن آن در عرصه بین المللی دارد. آمریکا از نفوذ کوبا در مناطق آمریکای لاتین نگران است، چرا که یک کشوری با بار ارزشی و انقلابی می تواند زمینه ساز انقلاب در این مناطق گردد.

با روی کارآمدن ترامپ در سال ۲۰۱۷ آن چه که به عنوان توافق بین آمریکا و کوبا در سال ۲۰۱۴ در زمان اوباما صورت گرفت، لغو گردید. قطع رابطه با کوبا وعده ای بود که ترامپ در مبارزات انتخاباتی مطرح کرده بود. درواقع، ترامپ بسیاری سیاست های دولت اوباما و دموکرات ها را قبول نداشت و پس از روی کارآمدن درصدد تغییر آن ها برآمد. ترامپ با لغو این توافقنامه خواستار اعمال فشار بر کوباست و به بهانه های مختلف مثل نقض حقوق بشر، نبود آزادی بیان و فعالیت سیاسی، برگزاری انتخابات آزاد و… کوبا را تحت فشار گذاشته است. (۱۱) شاهد هستیم که پس از جنگ جهانی دوم آمریکا کشورهایی را که طبق میل و خواسته اش رفتار نمی کنند به بهانه نقض حقوق بشر متهم می کند و تحریم های شدید و ظالمانه ای را بر علیه آن کشورها صادر می کند.

این بدین معنی است که سیاستمداران آمریکا رفتار برتری جویانه ای نسبت به دیگر کشورها دارند. دولت آمریکا خواهان این است که دموکراسی به شیوه غربی در کوبا ایجاد شود و دولت کوبا را متهم به عدم رعایت حقوق بشر می سازد در صورتی که رهبران کوبا خواهان مردم سالاری به نفع ملت کوبا هستند. درواقع، بین دموکراسی سرمایه‌داری و دموکراسی مردمی تفاوت بسیار است. دموکراسی مردمی که در کوبا وجود دارد مبتنی بر شاخصه های انقلابی آن کشور است، رویدادی که سیاست آمریکا آن را نمی پذیرد و آن را تهدیدی برای منافع خود در کوبا و دیگر مناطق می داند.

ترامپ معتقد است که توافق دولت آمریکا با کوبا سبب شده تا دلارهای آمریکا به سوی کشور کوبا روانه شود و این در جهت منافع مالی آمریکا نیست. اما این یک اشتباه بزرگ از سوی ترامپ است چرا که در این توافق، شرکت های تجاری و اقتصادی و صنعت توریسم آمریکا بیشترین سود را دریافت می کردند. اما در نهایت، ترامپ با بهانه های عدم رعایت حقوق بشر، نبود فعالیت سیاسی و… توافق را لغو کرده است.

چشم انداز آینده روابط آمریکا و کوبا

رائول کاسترو رئیس جمهور فعلی کوبا معتقد است که می توان روابط دو جانبه دو کشور را از طریق مذاکره و گفت و گوی محترمانه بازسازی کرد. اما ترامپ برای حل مشکلات دو کشور قائل به  پیش شرط هایی مبنی بر رعایت حقوق بشر، آزادی زندانیان سیاسی، فضای باز سیاسی، برگزاری انتخابات آزاد و… در کوباست. درواقع، دولت ترامپ با این شرایط خواهان امتیازگیری از دولت کوباست. با توجه به غیرقابل پیش بینی بودن سیاست های ترامپ می توان این انتظار را داشت که مشکلات روابط دو کشور با سرعت حل نخواهد شد و دولت کوبا از طرق مختلفی سعی بر مقابله با سیاست های خصمانه ی دولت آمریکا دارد. هدف دولت ترامپ ایجاد فاصله بین دولت و مردم کوباست، این سیاست خصمانه، معمولاً کشورهایی را مورد هدف قرار می دهد که دارای نظامی با بار ارزشی و ایدئولوژیک هستند. به عنوان نمونه دیگر می توان به توافق هسته ای ایران با دولت اوباما اشاره کرد که ترامپ این توافق را قبول نداشت و ادعای پاره کردن آن را می‌کرد.

با این حال، مرگ فیدل کاسترو از یک سو و لغو توافق نامه از سوی ترامپ، مردم کوبا را نسبت به مواضع آمریکا بدبین‌تر کرده و آن ها را برای حفظ کشورشان بیشتر ترغیب می کند. تحریم مجدد کوبا توسط دولت ترامپ موجب قدرتمندتر شدن «کاستروها» شده و باعث شده تا کوبا از نهادهای جهانی مثل سازمان کشورهای آمریکایی دور نگهداشته شود.(۱۲)

نتیجه گیری

با لغو توافق بین آمریکا و کوبا می توان گفت حفظ نظام کمونیستی از سوی دولت کوبا در مناطقی چون آمریکای لاتین با مشکل مواجه شود، از سوی دیگر گسترش فشار تحریم ها از سوی آمریکا ممکن است که دولت کوبا  را مجبور به تن دادن به برخی از خواسته های دولت فعلی آمریکا کند. در مجموع می توان از سرگذشت روابط آمریکا و کوبا به این نتیجه رسید که دولت آمریکا هیچ گاه نخواسته کشورهایی که مردم آن دولت را از طریق انقلاب به دست آورده اند را قبول داشته باشد چرا که دولت های انقلابی مخالف نظام سرمایه داری و منافع قدرت های بزرگ هستند. بر همین اساس این تفکر در همه دوره های سیاسی آمریکا وجود دارد، بنابراین هیچ گاه نباید به سیاست های آمریکا اعتماد کرد و بهترین سیاستی که دولت های انقلابی در برابر سیاست های آمریکا می توانند اتخاذ کنند، حفظ نظام انقلابی خود در مقابل سیاست های آمریکاست. در غیر این صورت، کشورها تبدیل به حیات خلوتی می شوند که آمریکا بر منافع آن ها تسلط پیدا خواهد کرد.

به دلیل برخی تشابهات رفتار سیاست خارجی ایالات متحده با ایران و کوبا، می توان از بدعهدی آمریکا در روابطش با کوبا درس عبرت گرفت، چرا که بسیاری فکر می کردند با بهبود روابط آمریکا و کوبا می توان این انتظار را داشت که روابط آمریکا و ایران نیز بهبود یابد، اما گذشت زمان ثابت کرد که هیچ گاه نباید به سیاست های آمریکا نسبت به کشورهایی چون کوبا یا ایران اعتماد کرد. دولت اوباما این نوید را به دولت کوبا داد که در صورت ایجاد رابطه بتواند به گسترش روابط در جهت تقویت امور اقتصادی، سیاسی و… با دولت کوبا گام بردارد، اما با آمدن ترامپ توافق بین کوبا و آمریکا لغو گردید. تحریم ها بازگشت و دوباره مسأله حقوق بشر، انتخابات آزاد و… مطرح گردید. این بدعهدی را  همان طور که ذکر شد، می توان در جریان توافق هسته ای ایران نیز مشاهده کرد، توافق هسته ای (ایران و گروه ۱+۵) که در زمان اوباما صورت گرفت، در زمان ترامپ تبدیل به یک توافق پوچ شد. در مورد ایران نیز همین واکنش صورت گرفت، تحریم ها پابرجا ماندند، سیاست ضد ایرانی در جهان و منطقه ادامه پیدا کرد و… .

همان طور که ترامپ، کوبا را نسبت به مسائل حقوق بشر، انتخابات آزاد و… تحت فشار قرار می دهد تا در نهایت، کوبا به سیاست های آمریکایی پاسخ مثبت دهد، از سوی دیگر نیز اعلام کرده با نارضایتی‌ای که از برجام دارد به‌دنبال بر هم زدن آن است. اما این بازی از سوی واشنگتن طوری طراحی شده تا ایران از برجام خارج شود و به این ترتیب بتواند همه اعضای شورای امنیت را با خود همراه کند و برای اقدامات ضدایرانی خود در سطح جهانی همپیمانانی داشته باشد. (۱۳) در پایان می توان گفت که سیاست اعمالی امریکا در قبال ایران همانند کوبا یک سیاست تقابلی است که همه ی عوامل شکل دهنده ی این سیاست، زیر مجموعه عامل اساسی تری به نام استراتژی حفظ وضع موجود و موازنه قوا از سوی آمریکاست. بنابراین، سیاست تقابلی آمریکا تا زمانی که نظام جمهوری اسلامی ایران پابرجاست در قالب های نظامی، اقتصادی، سیاسی- اطلاعاتی و تبلیغاتی به اجرا در خواهد آمد و هیچ‌گاه نمی‌توان به تنش‌زدایی واقعی میان ایران و آمریکا امید داشت.

منابع:

(۱). «تاریخچه مستند روابط کوبا و آمریکا از «چه‌گوارا تا رائول؛ از آیزنهاور تا اوباما»»، خبرگزاری فارس، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۳۱۰۰۲۰۰۰۶۱۱

(۲). همان.

 (۳). زهرا شفیعی علویجه و محمدرضا یزدانی زازرانی، «مقایسه تطبیقی سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران و کوبا در دوران جنگ سرد، ایران(۱۹۷۹-۱۹۹۱)، کوبا (۱۹۹۱-۱۹۵۹)»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۰، ص ۶۴۲٫

(۴). همان، ص ۶۵۴٫

(۵). اندیشکده راهبردی تبیین، «میزگرد تخصصی توافق آمریکا و کوبا و نیم‌نگاهی به معادلات آمریکا و جمهوری اسلامی ایران»، ۲۰ دی ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.tabyincenter.ir/۱۲۴۳۰/

(۶). طه اکرمی، « روابط آمریکا-کوبا؛ اهمیت آن در حرکت به سمت کاهش تنش در روابط ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران»، موسسه ایرانی مطالعات اروپا و آمریکا، دی ماه ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://eurica.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=۳۸

(۷). همان.

(۸). «دلایل تصمیم به تنش‌زدایی بین کوبا و آمریکا»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ۱۴ دی ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.isna.ir/news/۹۳۱۰۱۴۰۷۵۴۹/

(۹). اندیشکده راهبردی تبیین، همان.

(۱۰). «علل داخلی و خارجی حرکت آمریکا به سوی عادی سازی روابط با کوبا / این پیروزی به دلیل صبر و حوصله ۵۲ ساله مردم کوبا بود»، خبرگزاری فارس، ۷ دی ماه ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.farsnews.com/printable.php?nn=۱۳۹۳۱۰۰۷۰۰۰۵۴۵

(۱۱). «دموکراسی یعنی مردم سالاری کوبا نه سرمایه‌دار سالاری غرب»، خبرگزاری فردا، ۲۶ فروردین ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.fardanews.com/fa/news/۵۰۹۸۸۲

 (۱۲). پیمان یزدانی، «چرایی عادی‌سازی روابط امریکا و کوبا/ شکست سیاست انزوا و تحریم واشنگتن»، خبرگزاری مهر، شناسه خبر: ۲۴۵۸۵۸۶ – چهارشنبه ۱۷ دی ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.mehrnews.com/news/۲۴۵۸۵۸۶/

(۱۳). گروه رصد، «مثلث تحریمی آمریکا علیه ایران به‌دنبال چیست؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/۲۰۲۸۷/

منبع: پایگاه تبیین